آموزه های بنیادین تفکر مهدویت

بررسی اجمالی «منتخب الأثر فی الامام الثّانی عشر»
به جرئت می‌توان گفت در هیچ آیین و مکتبی به اندازة دین اسلام به موضوع آیندة جهان و آخرالزّمان اهمیّت داده نشده و در هیچ فرهنگ و آیینی به مانند مکتب حیات‌بخش اسلام، زوایای مختلف این موضوع تبیین و تشریح نشده است. ده‌ها آیة شریف «قرآن»،‌ صدها روایت نقل شده از پیامبر اعظم(ص) و امامان معصوم(ع) و کتاب‌های فراوانی که از قرون اوّلین اسلام تاکنون در این زمینه تألیف شده، شاهدی بر این مدّعاست. البتّه باید توجّه داشت که همة‌ آنچه در کتاب‌های اعتقادی و متون روایی ما دربارة جهان آینده و آیندة جهان آمده است، از نظر اعتبار و اهمّیت در یک پایه نیستند، بلکه برخی آنها اساسی و بنیادی‌تر بوده و از اعتبار و اهمیّت بیشتری برخوردار است.

به بیان دیگر، می‌توان آموزه‌های مهدوی و آخرالزّمانی اسلام را به اصلی و فرعی و زیربنایی و روبنایی تقسیم کرد. آموزه‌های اصلی و زیربنایی، آموزه‌هایی هستند که اساس تفکّر آینده‌گرای اسلام را تشکیل می‌دهند؛ از ادلّه و مبانی مستحکمی برخوردارند و به هیچ‌وجه نمی‌توان از آنها چشم‌پوشی کرد. در مقابل، آموزه‌های فرعی و روبنایی، شامل آن دسته از تعالیم آخرالزّمانی اسلام می‌شود که یا به دلیل سستی ادلّه و مستندات یا به دلیل کمی تأثیر و اهمّیت آنها در این منظومة معرفتی، کمتر به آنها توجّه می‌شود.

شناخت آموزه‌های پایه‌ای و بنیادین نگرش آخرالزّمانی اسلام و تمییز آنها از تعالیم فرعی و تبعی از چند جهت برای ما مفید و ضروری است:

الف. اولویت بخشیدن به تعالیم پایه‌ای و بنیادین در آموزش، تبلیغ و ترویج فرهنگ مهدویّت و آخرالزّمان؛
ب. اهمیّت دادن بیشتر به این قبیل آموزه‌ها در پژوهش‌ها و تحقیقات کلامی،‌ تاریخی و روایی و تلاش برای تبیین هرچه دقیق‌تر و کامل‌تر مبانی و مستندات آنها؛

ج. تکیه بر این گونه تعالیم در موارد تعارض و اختلاف آموزه‌های آخرالزّمانی اسلام با باورها و اعتقادات دیگر ملل و مذاهب.

پس از این مقدّمه، آموزه‌های اساسی و بنیادین تفکّر مهدوی و آخرالزّمانی اسلام را به اجمال بررسی می‌کنیم.

گفتنی است، ملاک ما در این بررسی، کتاب ارزشمند «منتخب الأثر فی الإمام الثّانی عشر(ع)» اثر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی بوده است.

در مجلّدات سه گانة این کتاب، با بهره‌گیری از 390 کتاب از منابع تفسیری، روایی، کلامی و تاریخی شیعه و اهل سنّت، بیش از 1200 روایت نقل شده از پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) دربارة تولّد، غیبت و ظهور امام مهدی(ع) در یازده باب دسته‌بندی و در فصول متعدّد ارائه شده است.

نکتة با اهمّیت در مورد کتاب یاد شده این است که در آغاز هر فصل و در بررسی هر موضوع، به تعداد روایاتی که در منابع شیعه و اهل سنّت دربارة آن موضوع وارد شده، نیز اشاره شده است.
 

1. وجود آینده‌ای روشن و امیدبخش برای جهان

برخلاف برخی مکاتب فلسفی و ادیان و مذاهب ساختگی که معتقدند جهان و جهانیان سرانجام در اوج تاریکی، گمراهی، ستم و نابرابری در اثر رویدادها و بلایایی طبیعی یا سلاح‌ها و تجهیزات ویرانگر دست‌ساختة بشر، نابود می‌شوند، مکتب اسلام، آیندة‌ جهان را بسیار روشن، امیدبخش سرشار از نور و سرور می‌داند و معتقد است که دنیا سرانجام، عاقبت به خیر خواهد شد و برخلاف میل همة ستمگران و سرکشان تاریخ، جهانیان در پایان تاریخ، طعم خوش عدالت، آزادی و رستگاری را خواهند چشید.1

در آیات متعدّدی از قرآن کریم، به این موضوع تصریح شده است که از آن جمله می‌توان به این آیه اشاره کرد:

«خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد؛ همان‌گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند، جانشین [خود] قرار داد و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدّل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند وچیزی را با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گراید، آنانند که نافرمانند.»2

افزون بر آیات قرآن، بیش از هزار روایت از پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) نقل شده که در همة‌ آنها به وجود آینده‌ای روشن و امید بخش برای جهان تصریح شده است.3

در یکی از این روایات که از پیامبر اعظم(ص) نقل شده است،‌ می‌خوانیم:

«اگر از [عمر] دنیا تنها یک روز باقی مانده باشد، خداوند صاحب عزّت و جلال، مردی را بر می‌انگیزد که جهان را پر از عدل کند، چنان که از ستم پر شده بود.»4
 

2. نقش محوری عدالت در جهان آینده

در روایات و متون اسلامی برای جامعة‌ موعود اسلامی و حکومتی که در فرجام تاریخ در سرتاسر جهان حاکم خواهد شد، ویژگی‌های متعدّدی برشمرده شده است، ولی بی‌تردید، در میان همة‌ این ویژگی‌ها، عدالت جایگاهی بی‌بدیل و منحصر به فرد دارد و محور همة تحوّل‌های جهان پس از ظهور به شمار می‌آید.

بر اساس آموزه‌های اسلامی، در آرمان‌شهری که وعدة‌ تحقّق آن به همة جهانیان داده شده است، همة‌ مظاهر ستم و بی‌عدالتی از بین خواهد رفت و عدالت بر همة مناسبات فردی و اجتماعی انسان‌ها حکم‌فرما خواهد شد.

بر اساس بررسی مؤلّف محترم کتاب منتخب الأثر، در منابع و مصادر شیعه و اهل سنّت بیش از 160 حدیث نقل شده که در آنها از عدالت‌گستری و ظلم‌ستیزی به عنوان مهم‌ترین محور تحوّلات عصر ظهور و بزرگ‌ترین آرمان جامعة موعود یاد شده است. 5

در روایتی که از پیامبر اکرم(ص) نقل شده، در این زمینه چنین آمده است:

«شما را به مهدی بشارت می‌دهم. او در زمانی که مردم گرفتار اختلاف، درگیری و آشوب‌ها هستند، در امّت من برانگیخته می‌شود و جهان را از عدالت و برابری پر می‌سازد. همچنان‌که از ستم پر شده بود.»6

گفتنی است، عدالتی که وعدة‌ تحقّق آن در زمان ظهور امام مهدی(ع) داده شده، از نظر دامنه، گستره و ژرفا بی‌همتاست و به همین دلیل حکومت‌های بشری از ایجاد نظام عادلانه‌ای مشابه آنچه در عصر موعود محقّق خواهد شد، عاجزند.7
 

3. منجی موعود، مردی از خاندان محمّد(ص)

به اعتقاد همة مسلمانان در آخرالزّمان و در زمانی که همة‌ جهان از ستم و بی‌داد آکنده شده است، مردی از اهل بیت پیامبر اکرم(ص)، از فرزندان حضرت فاطمه زهرا(س) و از نسل امام حسین(ع) که از او با لقب «مهدی» موعود یاد می‌شود، برمی‌خیزد و جهان را از عدل و داد سرشار می‌سازد. در این اعتقاد،‌ جهان تنها به دست این موعود الهی به نجات و رستگاری می‌رسد و تا او نیاید جهان هرگز روی امنیّت، آرامش، عدالت و معنویّت واقعی را نخواهد دید.

در مجموعه‌های روایی شیعه و اهل سنّت،‌ افزون بر 400 روایت نقل شده که در همة آنها تصریح شده، مهدی موعود(ع) از خاندان پیامبراکرم(ص) و از نسل ایشان است.8

همچنین در بیش از 200 روایت تأکید شده که آن حضرت از نوادگان فاطمه زهرا(س) است.9 در متجاوز از 200 روایت نیز تصریح شده که منجی آخرالزّمان از نسل امام حسین(ع) است.10

در یکی از روایاتی که در این زمینه از پیامبر اعظم(ص) نقل شده است، چنین می‌خوانیم:

«قیامت برپا نخواهد شد تا مردی از خاندان من به حکومت برسد، نام او همانند نام من است. او زمین را از عدل و داد پر می‌کند، چنانکه از ستم و بی‌داد، پر شده بود.»11
 

4. جهانی بودن رسالت منجی

مسلمانان برخلاف بسیاری از ادیان و مذاهب معتقدند که منجی موعود آنها نه برای نجات قوم و نژادی خاص، بلکه برای نجات همة‌ بشریت با هر دین، رنگ و نژادی که دارند، می‌آید و عدالت، امنیّت، معنویّت و رفاه و آرامش را برای همگان به ارمغان می‌آورد.

بر اساس بررسی مؤلّف کتاب منتخب الأثر در بیش از 150 حدیث بر این موضوع تصریح شده است،12 که از آن جمله می‌توان به روایت زیر که از پیامبر اعظم(ص) نقل شده است، اشاره کرد:

«اگر از [عمر] دنیا یک ساعت بیشتر باقی نمانده باشد، خداوند این ساعت را آن قدر طولانی می‌کند تا مردی از خاندان من که هم‌نام و هم‌کنیة من است، تمام زمین را از قسط و عدل آکنده سازد، چنان که پیش از آن از ستم و بی‌عدالتی پر شده بود. پیروی از او بر همة آفریدگان واجب است.»13
 

5. استمرار سلسلة حجّت‌های الهی تا روز قیامت

شیعیان معتقدند که سلسلة حجّت‌های الهی از آفرینش حضرت آدم(ع) تا روز رستاخیز ادامه دارد و اگر یک روز حجّت خدا از جهان رخت بر بندد، همة‌ جهان و جهانیان نابود می‌شوند. از این‌رو ضروری است آخرین حجّت حق، از سلسلة پیشوایان دوازده‌گانه‌ای که پس از پیامبر اکرم(ص) به امّت رسیدند، زنده و پابرجا باشد تا همة ‌عالم از برکات وجود او بهره‌مند شوند.

براساس همین اعتقاد، شیعیان دوازده امامی،‌ امام مهدی(ع) را به عنوان یگانه «موعود موجود» می‌شناسند و با وجود غیبت ظاهری آن حضرت، ایشان را شاهد و ناظر همة‌ رویدادهای جهان و حامی و پشتیبان پیروان خود در شرایط دشوار عصر غیبت می‌دانند.

بر اساس پژوهشی که در کتاب ارزشمند منتخب الاثر انجام شده است، در مجموعه‌های روایی شیعه و اهل سنّت بیش از سیصد روایت وجود دارد که در آنها بر وجود سلسلة امامان دوازدگانه پس از نبی اکرم(ص) و ضرورت استمرار این سلسله تا روز قیامت تصریح شده است.14

در یکی از روایات که در این کتاب آمده است، پیامبر اعظم(ص) خطاب به امیرمؤمنان، علی(ع) می‌فرماید:

«امامان پس از من دوازده نفرند که نخستین آنها، ای علی، تو هستی و آخرین آنها، آن قائمی است که خداوند عزّوجلّ مشرق‌ها و مغرب‌های زمین را به دست او می‌گشاید.»15

گفتنی است، در روایات معصومین(ع) در مورد چرایی ضرورت استمرار سلسلة حجّت‌های الهی تا روز قیامت نکات فراوانی مطرح شده است، که در اینجا مجال طرح آنها وجود ندارد.16

پی‌نوشت‌ها:

1. برای مطالعة بیشتر در این زمینه ر.ک: لطف الله صافی گلپایگانی، منتخب الأثر فی الإمام الثانی عشر(ع)، چ اوّل: قم، مکتب المؤلّف، 1422ق.، ج2، صص 20 ـ 51؛ ابراهیم شفیعی سروستانی، معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران، چ دوم: تهران،‌ موعود عصر(ع)، 1388، صص 223 ـ 240.

2. سورة نور (24)، آیة‌ 55.
3. ر.ک: منتخب الأثر، ج 2، صص 52 ـ 124.
4. همان،‌ ص 53، ح 353.
5. ر.ک: همان، صص 222 ـ 235 و صص 331 ـ 332.
6. همان، ج 2، ص 66، ح 368.
7. برای مطالعة‌ بیشتر در این زمینه ر. ک: معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران، صص 460 ـ 483.
8. ر.ک: منتخب الأثر، ج2، صص 125 ـ 130.
9. ر.ک: همان، صص 146‌ـ 152.
10. ر.ک: همان، صص 158 ـ 161.
11. همان، ص 126، ج 484.
12. ر.ک: همان، ج 2، صص 222 ـ 235 و ج 3، صص 155ـ157.
13. همان، ص 233، ح 597.
14. ر.ک: منتخب الأثر، ج1، صص 19ـ254.
15. همان، ص106، ح155.
همان، صص19ـ20.
16. برای مطالعة‌ بیشتر در این زمینه ر.ک: معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران، صص 207ـ220.
 

منبع: ماهنامه موعود شماره 119

ارسال توسط کاربر محترم سایت :hesam_k